Ostróda - gdanisko przy zamku

ostródzki

Kraina Kanału Elbląskiego

Ostróda - Cmentarz przy ul. Czarnieckiego

Ostróda - Fontanna Trzech Cesarzy – obecnie Pomnik Jedności Europejskiej

Ostróda - Fontanna z Rybakiem

Ostróda - Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny

Ostróda - Zamek

Ostróda- teatr

Ostróda, dom Hansa Helmuta Kirsta

Śluza Ostróda

Gdanisko, dansker, danzker– wieża sanitarno - ustępowa (pełniąca funkcję latryny). Występowała w zamkach średniowiecznych (przede wszystkim krzyżackich). Budowano ją w znacznej odległości od murów zamku i połączona była z nim długim, biegnącym na wysokości pierwszego piętra, gankiem. Ganek, określany też galerią miał formę krytego przejścia wspartego na arkadach). Budowano ją tak by wszystkie nieczystości ze znajdujących się w niej szaletów spadały do fosy. Była włączona w system obronny zamku, w niektórych przypadkach spełniając rolę dodatkowej wieży wysuniętej przed obwód obronny i wspomagającej obronę ze strony najbardziej wystawionej na atak. Sporną kwestią jest etymologia nazwy. Tak nazywano ”toaletę” już od 1393 roku przy zamku kwidzyńskim. Niektórzy uważają, jakoby nazwa była próbą poniżenia dobrego imienia Gdańska, które to miasto wielokrotnie sprawiało kłopoty i buntowało się przeciwko krzyżakom. Inna teoria mówi o wpływach języka pruskiego, w którym "dansk" miał oznaczać mokry, wilgotny.

Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 1998-99 odkryły podstawy fundamentowe filarów gdaniska, które wyniesiono nad poziom obecnej powierzchni i uczytelniono w postaci wymurowanej w kamieniu – trwałej ruiny. Różnice w szerokość filarów mogą wskazywać na fakt, że dwa pierwsze, węższe filary (5-5,6 m) posadowione najbliżej skrzydła północnego mogły stanowić podporę krużganka prowadzącego do wieży, a trzeci – znacznie szerszy (8,2 m) mógł stanowić jedną z dwóch podpór wieży danskerowej, między którymi przepływała fosa. Nie ma jednak pewności, że trzeci filar był jednym z dwóch podtrzymujących wieżę, gdyż badania archeologiczne zakończyły się właśnie na nim. By tę hipotezę potwierdzić należałoby przeprowadzić dalsze badania w kierunku północnym od strony Drwęcy w celu poszukania drugiego szerszego fundamentu, na którym mogła być wsparta sama wieża gdaniska, a który mógł stać na skraju wyspy otoczonej od północy Drwęcą, a z pozostałych stron – fosą.

Rodzaje toalet w państwie krzyżackim

- wykusze latrynowe(Aborterker), nadwieszane na zewnętrznych ścianach budynków, np. Olsztyn, brama miejska w Nowym Mieście Lubawskim)
- toalety umieszczane w grubości murów, np. pałac wielkich mistrzów w Malborku
- pisuary w górnych kondygnacjach wieży głównej, np. Człuchów
- ubikacje w kondygnacjach wież, gdzie nieczystości odprowadzane były szybami wewnątrz murów do podziemnych cystern, np. Brodnica, Świecie
- wieże ustępowe czyli gdaniska

Funkcje

Wbrew Steinbrechtowi wielu badaczy jest skłonnych przyznać gdaniskom wiele więcej funkcji niż tylko sanitarną. W Malborku np. wraz z Wieżą Kleszą gdanisko oflankowywało wszystkie skrzydła zamku (rolę tą wykorzystano podczas wojny 13-letniej). Opis z kroniki Wiganda mówi, że gdanisko zamku Pisz, posłużyło jego załodze za bastion ostatniej obrony podczas najazdu wojsk księcia Witolda. Kwidzyńskie mniejsze gdanisko pełniło funkcje wieży studziennej. Po upadku państwa krzyżackiego funkcje diametralnie się zmieniły i tak w Toruniu np. - pełniło ono rolę magazynu a w Malborku arsenału, a następnie mieszkania.

Usytuowanie

Z założenia wieże ustępowe sytuowano w pobliżu wód, usuwających nieczystości. W Malborku czy Ostródzie była to fosa, W Toruniu i Kwidzynie - strumyki, w Brodnicy - rzeka, Człuchowie i Przezmarku - jeziora, a w Lochstedt - zalew. Gdaniska znajdowały się generalnie po stronie przeciwnej w stosunku do kaplic i kościołów. Miało to znaczenie symboliczne. Miejsca święte znajdowały się na przeciwnym biegunie do miejsc o prozaicznej funkcji. W wyniku stosowania powyższej reguły gdaniska znajdowały się po stronie zachodniej lub północnej, gdyż miejsca modlitw zwracane były w kierunku ziemi świętej (południowy wschód). Toalety w gdaniskach znajdowały się zwykle na wysokości głównego piętra zamkowego, nieopodal sypialni, co gwarantowało komfort korzystania i szybki dostęp.

Hipoteza o istnieniu wieży danskerowej wynika ze szkicu planu założenia miasta i zamku autorstwa Steinbrechta, z którym nie zgadzają się archeologowie badający fundamenty filarów. Badacze nie zbadali jednak dotychczas czy istniał czwarty szeroki fundament filara podtrzymującego wieżę, jak również nie wskazali na konkretną funkcję, jaką mógł pełnić trzeci szerszy filar.

Nie wiadomo do kiedy dokładnie ostródzkie gdanisko pełniło swoją funkcję. Wiadomo, że zamek wielokrotnie był niszczony i ulegał pożarom. Na pewno po pożarze i eksplozji w 1788 tego ważnego elementu budowli już nie odtworzono, ale problemem jest również ustalenie, jaki czas przed tą datą możemy mówić o istnieniu i użytkowaniu zamkowej ubikacji? Większość danskerów na ziemiach krzyżackich została zniszczona podczas powstań na początku wojny trzynastoletniej (1454-1466).

A jak rozwiązano problem potrzeb fizjologicznych mieszkańców zamku kiedy gdaniska już nie było? Podczas odbudowy i przebudowy, w bardzo grubych murach zamkowych utworzono specjalne wnęki, które spełniały rolę ubikacji. Nieczystości zaś usuwano na zewnątrz w specjalnych naczyniach.